Skip to main content Skip to main navigation menu Skip to site footer
Type: Monograph
Published: 2023-12-27
Page range: 1-85
Abstract views: 227
PDF downloaded: 16

The fish collection of José Mariano da Conceição Veloso (1742–1811) and the beginning of ichthyological research in Brazil, with a taxonomic description of the extant specimens

CIBIO; Centro de Investigação em Biodiversidade e Recursos Genéticos; InBIO Laboratório Associado; Campus de Vairão; Universidade do Porto; 4485-661 Vairão; Portugal; BIOPOLIS Program in Genomics; Biodiversity and Land Planning; CIBIO; Campus de Vairão; 4485-661; Vairão; Portugal; Departamento de Vertebrados; Museu Nacional; Universidade Federal do Rio de Janeiro; Quinta da Boavista; São Cristóvão; 20940-040 Rio de Janeiro; Brasil; Section of Amphibians and Reptiles; Carnegie Museum of Natural History; 4400 Forbes Avenue; Pittsburgh PA; 15213; USA
CIBIO; Centro de Investigação em Biodiversidade e Recursos Genéticos; InBIO Laboratório Associado; Campus de Vairão; Universidade do Porto; 4485-661 Vairão; Portugal; BIOPOLIS Program in Genomics; Biodiversity and Land Planning; CIBIO; Campus de Vairão; 4485-661; Vairão; Portugal; Departamento de Biologia; Faculdade de Ciências da Universidade do Porto; Rua do Campo Alegre 1021; 4169-007 Porto; Portugal
CIBIO; Centro de Investigação em Biodiversidade e Recursos Genéticos; InBIO Laboratório Associado; Campus de Vairão; Universidade do Porto; 4485-661 Vairão; Portugal; BIOPOLIS Program in Genomics; Biodiversity and Land Planning; CIBIO; Campus de Vairão; 4485-661; Vairão; Portugal; Departamento de Biologia; Faculdade de Ciências da Universidade do Porto; Rua do Campo Alegre 1021; 4169-007 Porto; Portugal
Departamento de Vertebrados; Museu Nacional; Universidade Federal do Rio de Janeiro; Quinta da Boavista; São Cristóvão; 20940-040 Rio de Janeiro; Brasil
Departamento de Vertebrados; Museu Nacional; Universidade Federal do Rio de Janeiro; Quinta da Boavista; São Cristóvão; 20940-040 Rio de Janeiro; Brasil
Pisces Ichthyology History of Science specimens Frei Conceição Veloso History of collections

Abstract

Two Portuguese institutions, the Museu Maynense da Academia das Ciências de Lisboa (ACL), and the Museu da Ciência da Universidade de Coimbra (MCUC), house a collection of 85 dried fish specimens prepared in what can be called a “fish-herbaria” following a process similar to that developed by the Dutch naturalist Johan Frederic Gronovius (1690–1762). These specimens date back to the late eighteenth century and represent Brazilian taxa. Previous authors assumed that they were part of the collections amassed by the Brazilian-Portuguese naturalist Alexandre Rodrigues Ferreira (1756–1815) during his “philosophical voyage” to the Amazon. Here we present a review of these specimens, suggesting that they belonged to Friar José Mariano da Conceição Veloso (1742–1811) and describe the history of dispersal of these collections up the present day. A total of 58 species in 50 genera, 32 families and 19 orders are represented in the collection. Only 8.6% of these specimens represent freshwater species, while 91.4% are marine or brackish water species. The present known distribution of these taxa is focused on southwestern Brazil, which agrees with the area where Veloso collected natural history specimens. A good percentage of the species were undescribed at the time Veloso collected them, and had they been published by him, would have had priority over species described decades later by famous eighteenth and nineteenth century ichthyologists. We also present a brief discussion on the challenges and opportunities of studying historical natural history specimens, with special focus on those amassed during the late eighteenth and early nineteenth century by Brazilian-Portuguese naturalists.

 

References

  1. Anderson Jr., W.D. (2002) Lutjanidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1479–1504.
  2. Anonymous (1781) Breves instrucções aos correspondentes da Academia das Sciencias de Lisboa sobre as remessas dos produtos, e noticias pertencentes à historia da natureza para formar hum Museo Nacional. Lisboa, Regia officina typografica, 45 pp.
  3. Antunes, M.T. (2007) Alexandre Rodrigues Ferreira e a sua Obra no Contexto Português e Universal. Verona, Alêtheia Editores, 122 pp.
  4. Antunes, M.T. & Balbino, A.C. (2003) Herbário de peixes do Brasil no séc. XVIII. In: Ferrão, C. & Soares, J.P.M. (Eds.), Viagem ao Brasil de Alexandre Rodrigues Ferreira: a expedição philosofica pelas capitanias do Pará, Rio Negro, Mato Grosso e Cuyabá: Documentos do Museu Bocage de Lisboa, Vol.I. Petrópolis, Kapa Editorial, pp. 75–119.
  5. Antunes, M.T., Taquet, P. & Balbino, A. (2014) The “Real Academia das Sciências de Lisboa” and the adventure of Pierre August Broussonet, a pioneer of Brazil’s Ichthyology and the scientific relationships between Portugal and France. Zoosystema, 36 (1), 81–99. https://doi.org/10.5252/z2014n1a6
  6. Argolo, L.A., López-Fernández, H., Batalha-Filho, H. & de Mello Affonso, P.R.A. (2020) Unraveling the systematics and evolution of the ‘Geophagus’ brasiliensis (Cichliformes: Cichlidae) species complex. Molecular Phylogenetics and Evolution, 150, 106855. https://doi.org/10.1016/j.ympev.2020.106855
  7. Bauchot, M.L. (1976) Les poissons en herbier de Commerson. In: Guézé P. (Ed.), Biologie marine et exploitation des ressources de l‘Océan Indien occidental. Travaux et documents de L’O.R.S.T.0.M. No 47. O.R.S.T.O.M., Paris, pp. 3–9.
  8. Bediaga, B. & Lima, H.C. (2015) A “Flora Fluminesis” de frei Vellozo: uma abordagem interdisciplinar. Boletim Museu Paraense Emílio Goeldi, Ciencia Humanas, 10 (1), 85–107. https://doi.org/10.1590/1981-81222015000100005
  9. Bertin, L. (1950) Les poissons en herbier et le système ichtyologique de Michel Adanson. Mémoires du Muséum national d’histoire naturelle, Série A, Zoologie, 1, 15–45.
  10. Bocage, J.V.B. (1862) Instrucções praticas sobre o modo de colligir, preparar e remetter productos zoologicos para o Museu de Lisboa. Imprensa Nacional, Lisboa, 96 pp.
  11. Böhlke, E.B. & Smith, D.G. (2003) Muraenidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 2. Bony Fishes Part 1 (Acipenseridae to Grammatidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 700–718.
  12. Burgess, W.E. (2002a) Pomacanthidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1673–1683.
  13. Burgess, W.E. (2002b) Ephippidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1799–1800.
  14. Carauta, J.P. (1969) A data efetiva de publicação da “Flora Fluminensis”. Vellozia, 7, 26–33.
  15. Carpenter, K.E. (2002a) n.k. In: The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 2. Bony Fishes Part 1 (Acipenseridae to Grammatidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 601–1374.
  16. Carpenter, K.E. (2002b) The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1375–2127.
  17. Carpenter, K.E. (2002c) Lobotidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1505.
  18. Carpenter, K.E. (2002d) Sparidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1554–1577.
  19. Carpenter, K.E & De Angelis, N. (2016) n.k. In: The Living Marine Resources of the Eastern Central Atlantic. Vol. 4. Bony Fishes Part 2 (Perciformes to Tetradontiformes) and Sea Turtles. Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2343–3124.
  20. Carvalho, F.A. (1836a) Instrucções sobre o modo de preparar, e conservar accidentalmente os differentes exemplares zoologicos, que houverem de ser conduzidos das possessões portuguezas ultramarinas até á sua definitiva preparação. Typografia da Academia, Lisboa, 83 pp.
  21. Carvalho, F.A. (1836b) Catalogo Ms. Das Collecções de Vertebrados do Museu da Academia de Sciencias de Lisboa. Unpublished manuscript document, available under the accession number AHMB REM. 437. Museu Nacional de História Natural e da Ciência, Universidade de Lisboa, Lisboa. [unknown pagination]
  22. Casaleiro, P.J.E. (2022a) Gabinete de História Natural de Domingos Vandelli: a recriação e a recuperação dos conteúdos das galerias históricas do Museu da Universidade de Coimbra no período 2015–2019. In: Simões, C., Araújo, A.C. & Casaleiro, P. (Eds.), Redes Científicas da Universidade de Coimbra no Iluminismo. Imprensa da Universidade de Coimbra, Coimbra, pp. 137–188.
  23. Casaleiro, P.J.E. (2022b) Viagens filosóficas do Iluminismo. In: Simões, C., Araújo, A.C. & Casaleiro, P. (Eds.), Redes Científicas da Universidade de Coimbra no Iluminismo. Imprensa da Universidade de Coimbra, Coimbra, pp. 569–592.
  24. Casaleiro, P.J.E. & Pereira, H.M.M.C. (2018) A exposição Natureza Exótica: aspectos do acervo de Alexandre Rodrigues Ferreira na Universidade de Coimbra. Agricultura Familiar: Pesquisa, Formação e Desenvolvimento, 12 (1), 111–130. https://doi.org/10.18542/raf.v12i1.6081
  25. Casaleiro, P., Rufino, A.C., Heitor, F. & Mota, P. (2011) Redescoberta da coleção ictiológica do século XVIII no Museu da Ciência, Universidade de Coimbra. In: Fiolhais, C., Simões, C. & Martins, D. (Coord.), Congresso Luso-Brasileiro de História das Ciências—Livro de Actas. Imprensa da Universidade de Coimbra, Coimbra, pp. 1006–1017.
  26. Ceríaco, L.M.P. (2014) Zoologia e Museus de História Natural em Portugal (Séculos XVIII–XX). Unpublished Ph.D. thesis, Universidade de Évora, Évora. [unknown pagination]
  27. Ceríaco, L.M.P. (2021) Zoologia e Museus de História Natural em Portugal (Séculos XVIII–XX). Editora da Universidade de São Paulo, São Paulo, 720 pp.
  28. Ceríaco, L.M.P & Marques, M.P. (2011) Peixes em herbário. Uma técnica científico-museológica do século XVIII. In: Fiolhais, C., Simões, C. & Martins, D. (Coord.), Congresso Luso-Brasileiro de História das Ciências—Livro de Actas. Imprensa da Universidade de Coimbra, Coimbra, pp. 1204–1219.
  29. Chao, N.L. (2002) Sciaenidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1583–1653.
  30. Collette, B.B. (2002) Scombridae. In: Carpenter K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1836–1857.
  31. Domingues, A.M.V. (2021) No trilho da ‘viagem filosófica’ de Alexandre Rodrigues Ferreira: uma breve história das suas coleções e sua disseminação. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas, 16 (3), e20200109. https://doi.org/10.1590/2178-2547-bgoeldi-2020-0109
  32. Daget, J. & Saldanha, L. (1989) Histoires naturelles Franco-Portugaises du XIXe siècle. Instituto Nacional de Investigação das Pescas, Lisboa, 252 pp.
  33. Ebert, D.A., Dando, M. & Fowler, S. (2021) Sharks of the world: a complete guide. Vol. 19. Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 624 pp. https://doi.org/10.1515/9780691210872
  34. Feltes, R.M. (2002) Polynemidae. In: Carpenter K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1578–1582.
  35. Fernandes, A. (1947) Quatro cartas inéditas de Brotero para o Conde da Barca. Tipografia da Atlântida, Coimbra, 35 pp.
  36. Ferreira, A.R. (1794) Inventário geral e particular de todos os produtos naturais e artificiais, instrumentos, livros, utensílios e móveis pertencentes ao Real Gabinete de História Natural, Jardim Botânico e suas casas anexas, como são: gabinete da biblioteca, casa do desenho, dita do laboratório, dita das preparações e armazém de reserva etc. Tudo como nela se declara. Unpublished manuscript, available under the accession number BN 21, 1, 010. Biblioteca Nacional do Rio de Janeiro, Rio de Janeiro, 221 pp.
  37. Figueiredo, J.L. & Menezes, N.A. (1978) Manual de peixes marinhos do sudeste do Brasil. II. Teleostei (1). Museu de Zoologia, Universidade de São Paulo, São Paulo, 110 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.109986
  38. Figueiredo, J.L. & Menezes, N.A. (1980) Manual de peixes marinhos do sudeste do Brasil. III. Teleostei (2). Museu de Zoologia, Universidade de São Paulo, São Paulo, 90 pp.
  39. Figueiredo, J.L. & Menezes, N.A. (2000) Manual de peixes marinhos do sudeste do Brasil. VI Teleostei (5). Museu de Zoologia, Universidade de São Paulo, São Paulo, 116 pp.
  40. Frable, B.W., Baldwin, C.C., Luther, B.M & Weigt, L.A. (2013) A new species of western Atlantic lizardfish (Teleostei: Synodontidae: Synodus) and resurrection of Synodus bondi Fowler, 1939, as a valid species from the Caribbean with redescriptions of S. bondi, S. foetens (Linnaeus, 1766), and S. intermedius (Agassiz, 1829). Fishery Bulletin, 111, 122–146. https://doi.org/10.7755/fb.111.2.2
  41. Fritzsche, R.A. (2016) Fistulariidae. In: Carpenter, K.E. & De Angelis, N. (Eds.), The living marine resources of the Eastern Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 1 (Elopiformes to Scorpaeniformes). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2242–2245.
  42. Gama, J.S. (1869) Biographia e apreciação dos trabalhos do botanico brasileiro Frei José Marianno da Conceição Velloso. Rio de Janeiro, Typ. De Pinheiro & Co., 175 pp.
  43. Garavello, J.C. (2005) Revision of genus Steindachneridion (Siluriformes: Pimelodidae). Neotropical Ichthyology, 3 (4), 607–623. https://doi.org/10.1590/S1679-62252005000400018
  44. Gilmore, R.G. (2002) Gerreidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.) The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1506–1521.
  45. Gomes, U.L., Signori, C.N., Gadig, O.B.F. & Santos, H.R.S. (2010) Guia de Identificação de Tubarões e Raias do do Rio de Janeiro. Technical Books Editora, Rio de Janeiro, 234 pp.
  46. Gray, J.E. (1845) Account of a ms. of Laurence Theodore Gronow lately purchased for the British Museum, with a collection of dry fish which it describes. Annals and Magazine of Natural History, 13 (2), 41–45. https://doi.org/10.1080/03745485709496302
  47. Gronovius, J.F. (1742) A method of preparing specimens of fish, by drying their skins, as practiced by John Frid. Gronovius, M.D. at Leyden. Philosophical Transactions of the Royal Society, 42, 57–58. https://doi.org/10.1098/rstl.1742.0021
  48. Guimarães, K.L.A., Rosso, J.J., González-Castro, M., Souza, M.F.B., Díaz de Astarloa, J.M. & Rodrigues, L.R.R. (2021) A new species of Hoplias malabaricus species complex (Characiformes: Erythrinidae) from the Crepori River, Amazon basin, Brazil. Journal of Fish Biology, 100 (2), 425– 443. https://doi.org/10.1111/jfb.14953
  49. Harrison, I.J. (2002) Mugilidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 2. Bony Fishes Part 1 (Acipenseridae to Grammatidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1071–1085.
  50. Heemstra, P.C. & Anderson, W.D. (2016) Serranidae. In: Carpenter, K.E. & De Angelis, N. (Eds.), The Living Marine Resources of the Eastern Central Atlantic. Vol. 4. Bony Fishes Part 2 (Perciformes to Tetraodontiformes) and Sea turtles. Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2365–2413.
  51. Heemstra, P.C., Anderson, W.D. & Lobel, P.S. (2002) Serranidae. In: Carpenter K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 2. Bony Fishes Part 1. (Acipenseridae to Grammatidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1308–1369.
  52. ICMBio (2018) Livro Vermelho da Fauna Brasileira Ameaçada de Extinção. Vol. VI. Peixes. ICMBio/MMA, Brasília, 1232 pp.
  53. ICZN (1999) International code of zoological nomenclature. 4th Edition. International Trust for Zoological Nomenclature, London, 335 pp.
  54. Klein, J.T. (1740) Historiæ piscium promovendæ missus primus de lapillis eorumque numero in craniis piscium, cum præfatione: De piscium auditu. Accesserunt I. Anatome tursionum; II. Observata in capite raiæ. Vol. 1. Litteris Schreiberianis, Gedanii, 35 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.6910
  55. Klein, J.T. (1741) Historiæ piscium promovendæ missus primus de lapillis eorumque numero in craniis piscium, cum præfatione: De piscium auditu. Accesserunt I. Anatome tursionum; II. Observata in capite raiæ. Vol. 2. Litteris Schreiberianis, Gedanii, 39 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.6910
  56. Klein, J.T. (1742) Historiæ piscium promovendæ missus primus de lapillis eorumque numero in craniis piscium, cum præfatione: De piscium auditu. Accesserunt I. Anatome tursionum; II. Observata in capite raiæ. Vol. 3. Litteris Schreiberianis, Gedanii, 49 pp., 7 pls.
  57. Klein, J.T. (1744) Historiæ piscium promovendæ missus primus de lapillis eorumque numero in craniis piscium, cum præfatione: De piscium auditu. Accesserunt I. Anatome tursionum; II. Observata in capite raiæ. Vol. 4. Litteris Schreiberianis, Gedanii, 68 pp., 15 pls.
  58. Klein, J.T. (1749) Historiæ piscium [promovendæ missus primus de lapillis eorumque numero in craniis piscium, cum præfatione: De piscium auditu. Accesserunt I. Anatome tursionum; II. Observata in capite raiæ. Vol. 5. Litteris Schreiberianis, Gedanii, 102 pp., 20 pls.
  59. Knudsen, S.W & Clements K.D. (2013) Revision of the fish family Kyphosidae (Teleostei: Perciformes). Zootaxa, 3751 (1), 1–101. https://doi.org/10.11646/zootaxa.3751.1.1
  60. Kragh, H. (2003) Introdução à historiografia da ciência. Porto Editora, Porto, 240 pp.
  61. Last, P., Naylor, G., Séret, B., White, W., Carvalho, M. & Stehmann, M. (2016) Rays of the World. CSIRO publishing, Melbourne, 790 pp. https://doi.org/10.1071/9780643109148
  62. Lindeman, K.C & Toxey C.S. (2002) Haemulidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1522–1550.
  63. Linnaeus, C. (1758) Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Editio decima, reformata. Tomus I. Laurentii Salvii, Holmiae, (4) + 823 + (1) pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.542
  64. Linnaeus, C. (1766) Systema naturae sive regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Pars I. Editio duodecima, reformata. Laurentii Salvii, Holmiae, 532 pp. [pp. (10) + 11–532] https://doi.org/10.5962/bhl.title.68927
  65. Lopes, M.S., Bertucci, T.C.P., Rapagnã, L., Tubino, R.D.A., Monteiro-Neto, C., Tomas, A.R.G., Tenorio, M.C., Lima, T., Souza, R., Carrilo-Briceño, J.D., Haimovici, M., Macario, K., Carvalho, C. & Socorro, O.A. (2016) The path towards endangered species: prehistoric fisheries in southeastern brazil. PloS ONE, 11 (6), e0154476. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0154476
  66. Marceniuk, A.P., Oliveira, C., Sales, J.B.L. & Betancur-R, R. (2022) The marine catfishes of the genus Bagre (Siluriformes; Ariidae) from the Western Atlantic. Marine Biodiversity, 52 (1), 12. https://doi.org/10.1007/s12526-021-01238-0
  67. Menezes, N.A. & Figueredo, J.L. (1980) Manual de peixes do sudeste do Brasil. IV. Teleostei (3). Museu de Zoologia, Universidade de São Paulo, São Paulo, 96 pp.
  68. Menezes, N.A. & Figueredo, J.L. (1985) Manual de peixes do sudeste do Brasil. V. Teleostei (4). Museu de Zoologia, Universidade de São Paulo, São Paulo, 105 pp.
  69. Moraes, F., Rebouças, M., Jordão, S., Pereira, L.A., Santos, E., Amorim, R., Lobo, V., Silva Junior, L., Cabral, D. & Bertoncini, A. (2013) A pesca no entorno do Monumento Natural das Ilhas Cagarras. In: Moraes, F., Bertonicini, A. & Aguiar, A. (Eds.), A História, Pesquisa e Biodiversidade do Monumento Natural das Ilhas Cagarras. Museu Nacional, Rio de Janeiro, pp. 246–268.
  70. Moura, R.L., Figueiredo, J.L. & Sazima, I. (2001) A new parrotfish (Scaridae) from Brazil, and revalidation of Sparisoma amplum (Ranzani, 1842), Sparisoma frondosum (Agassiz, 1831), Sparisoma axillare (Steindachner, 1878) and Scarus trispinosus Valenciennes, 1840. Bulletin of Marine Science, 68 (3), 505–524.
  71. Mendes, I.S., Melo, B.F., Damasceno, J.S., Teixeira, D.F. & Carvalho, D.C. (2022) Phylogeography of Hypomasticus copelandii reveals distinct genetic lineages along Atlantic coastal drainages of eastern Brazil (Teleostei, Anostomidae). Diversity, 14 (1), 29. https://doi.org/10.3390/d14010029
  72. Munroe, T.A. & Nizinski, M.S. (2002) Clupeidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 2. Bony Fishes Part 1. (Acipenseridae to Grammatidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 804–830.
  73. Navarro, E.D.A. (2013) Dicionário de Tupi Antigo: a Língua Indígena Clássica do Brasil. Global Editora, São Paulo, 620 pp.
  74. Nión, H., Ríos, C. & Meneses, P. (2016) Peces del Uruguay: Lista sistemática y nombres comunes. Segunda edición corregida y ampliada. Montevideo, Dinara, 172 pp.
  75. Nunes, M.F. & Brigola, J.C. (1999) José Mariano da Conceição Veloso (1742–1811) Um frade no Universo da Natureza. In: Campos, F.M.G. (Ed.), A Casa literária do Arco do Cego (1799–1801). Bicentenário. Lisboa, Biblioteca Nacional & Imprensa Nacional-Casa da Moeda, Lisboa, pp. 51–75.
  76. Pataca, E.M. (2019) Frei Veloso Viajante. In: Pataca, E.M. & Luna, F.J. (Eds.), Frei Veloso e a Tipografia do Arco do Cego. Editora da Universidade de São Paulo, São Paulo, pp. 155–186.
  77. Péquignot, A. (2006) Une peau entre deux feuilles, l’usage de l’herbier em taxidermie aux XVIIIe et XIXe siècles en France. Revue d’histoire des sciences, 59 (1), 127–136.
  78. Randall, J.E. (2002) Mullidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1654–1659.
  79. Rocha, L.A. (2016) Acanthuridae. In: Carpenter, K.E. & De Angelis, N. (Eds.), The Living Marine Resources of the Eastern Central Atlantic. Vol. 4. Bony Fishes Part 2 (Perciformes to Tetradontiformes) and Sea Turtles. Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2856–2862.
  80. Sá, J.A. (1783) Compendio de Observações que formão o plano da Viagem Política, e filosófica, que se deve fazer dentro da pátria. Dedicado a sua Alteza Real o sereníssimo Príncipe do Brasil. Pelo Doutor José Antonio de Sá. Oppositor as cadeiras de leis da Universidade de Coimbra, e correspondente da Academia de Sciencias de Lisboa. Academia de Ciências de Lisboa, Lisboa, 276 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.64872
  81. Smith-Vaniz, W.F. (2002) Carangidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1426–1468.
  82. Smith-Vaniz, W.F. (2016) Carangidae. In: Carpenter, K.E. & De Angelis, N. (Eds.), The living marine resources of the Eastern Central Atlantic. Vol. 4. Bony Fishes Part 2 (Perciformes to Tetradontiformes) and Sea turtles. Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2454–2514
  83. Starnes, W.C. (2002) Priacanthidae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2. (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1379–1385.
  84. Starnes, W.C. (2016) Priacanthidae. In: Carpenter, K.E. & De Angelis, N. (Eds.), The Living Marine Resources of the Eastern Central Atlantic. Vol. 4. Bony Fishes Part 2 (Perciformes to Tetradontiformes) and Sea Turtles. Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2418–2423.
  85. Vandelli, D. (1779) “Viagens filosóficas ou Dissertação sobre as importantes regras que o filosofo naturalista, nas suas peregrinações, deve principalmente observar. Por D. V. 1779. Lisboa, Academia Real das Sciencias de Lisboa. Unpublished manuscript document, available under the accession number série Vermelha Ms 405. Biblioteca da Academia das Ciências de Lisboa, Lisboa, 109 + 1 pp.
  86. Veloso, J.M.C. (undated) Ichthyologia Fluminensis. Unpublished manuscript document, available under the accession number BN I 32, 12, 11. Biblioteca Nacional, Rio de Janeiro. [unknwon pagination]
  87. Veloso, J.M.C. (1825) Florae fluminensis, seu, Descriptionum plantarum praefectura Fluminensi sponte mascentium liber primus ad systema sexuale concinnatus. Flumine Januario, ex Typographia nationali, 352 pp.
  88. Walbaum, J.J. (1793) Jacobi Theodori Kleinii ichthyologia enodata sive index rerum ad historiam piscium naturalem synonymis recentissimorum systematicorum explicatus. Libraria Gleditschia, Lipsiae, vi + 114 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.9096
  89. Westneat, M.W. (2002) Labridae. In: Carpenter, K.E. (Ed.), The living marine resources of the Western Central Atlantic. Vol. 3. Bony Fishes Part 2 (Opistognathidae to Molidae). Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 1701–1722.
  90. Westneat, M.W. (2016) Labridae. In: Carpenter, K.E. & De Angelis, N. (Eds.), The Living Marine Resources of the Eastern Central Atlantic. Vol.4. Bony Fishes Part 2 (Perciformes to Tetradontiformes) and Sea Turtles. Food and agriculture organization of the United Nations, Rome, pp. 2740–2758.
  91. Yarrell, W. (1836) Exhibition of part of Mr. Yarrell’s collection of British Fish, with observations upon the method made use of in preparing them. Proceedings of the Zoological Society of London, 4, 47–48.